دکتر محمود بابائی

 (mahmoud.babaie@gmail.com)

مقدمه

ترس از تکنولوژی‌های نوین و مقاومت در برابر پذیرش و کاربرد آن‌ها، عمری به درازای همه تکنولوژیهای نوین  دارد. این گمان وجود داشته و دارد که همیشه پایداری وضع کنونی بهترین گزینه است و حتی شاید برخی چنین بپندارند که گذشته «بدون تکنولوژی‌های نوین» بهتر بوده! این فقط یک گمان عامیانه نیست؛ در بین برخی متفکران علوم انسانی نیز چنین برداشتی وجود دارد. آنان، همانند عوام، کاری باحالت نوستالژیک گذشته ندارند؛ بلکه جنبه‌هایی از کاربرد تکنولوژی‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی را تهدیدآمیز می‌دانند.یکی از این اندیشمندان، نیل پستمن (Neil Postman) است.  در اندیشه پستمن، گونه‌های تكنولوژی مانند تلگراف، صنعت چاپ ، تلویزیون ، كامپیوتر و اینترنت، تنها یک ابزار نیستند، بلکه به‌تدریج بر زندگی و ذهن بشر سلطه پیدا می‌کنند و حتی مفاهیم خوب و بد و فرهنگ و سبک زیست بشر را تحت تأثیر قرار می‌دهند. او چنین می‌اندیشد که سلطه تکنولوژی، منجر به تسلیم فرهنگ و «تکنوپولی» (سلطه تکنولوژی بر فرهنگ) می‌شود. او نقدهای فراوانی بر این روند داشت و در این زمینه بسیار هشدار داد. برخی نیز از دیدگاه جامعه‌شناسانه به سلطه تکنولوژی هشدار داده‌اند و درباره اثرات منفی تکنولوژی‌‌ها و رسانه‌های نوین و فضای مجازی بر نظام خانواده و کیفیت پیوستگی اجتماعی، به طرح دیدگاه‌های خود پرداخته‌اند.

کوتاه ‌سخن آن‌که ترس از اثرات مخرب تکنولوژی، چه از نگاه عامیانه و چه به لحاظ توجه به آن از دیدگاه اندیشمندان برجسته، مقوله‌ای همیشگی بوده و هنوز هم این نگرانی‌ها و هشدارها و ترس وجود دارد؛ تا آنجا که  به‌تازگی جفری هینتون (Geoffrey E. Hinton) معروف به «پدرخوانده‌ی هوش مصنوعی» گفته است که: «اکثر شرکت‌ها خطر هوش مصنوعی (Artificial Iintelligence: AI)  را دست‌کم می‌گیرند و اقدامی برای ایمنی آن نمی‌کنند».

بدین‌سان، نگرانی از سلطه تکنولوژی و مهار نشدن آن، یک پدیده همیشگی بوده است. اما اکنون با ظهور تکنولوژی‌هایی مانند هوش مصنوعی، ترس از مهار نشدن آثار اجتماعی و روانی آن، تبدیل به یک دغدغه جدی و همیشگی شده است. آشکار است که نگاه منتقدان کاربرد بی‌حساب‌وکتاب تکنولوژی‌های نوین را نمی‌توان با زدن «برچسب» و متهم کردنشان به «ضدیت» با تکنولوژی‌های نوین نادیده گرفت و سخنشان را نشنید!

هوش مصنوعی (Artificial Iintelligence: AI)

برای توصیف هوش مصنوعی از چند تعبیر استفاده‌شده است، ازجمله پیشکار هوشمند، رفتار هوشمند، سیستم‌های هوشمند، هوش ماشینی، یادگیری ماشینی و الگوریتم‌ها. پیش‌ازاین، هوش مصنوعی به‌عنوان ماشینی تصور می‌شد که می‌تواند ازنظر تفکر و تصمیم‌گیری، هوش بشر را تقلید کند. به‌هرحال، اکنون هوش مصنوعی یک پیشرفت تکنولوژیکی است که تأثیرات عمیقی بر حوزه‌های آموزشی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، و نظامی دارد. هوش مصنوعی به سیستم‌های کامپیوتری اجازه می‌دهد تا از تجربیات خود بیاموزند، با ورودی‌های جدید سازگار شوند و وظایفی را که معمولاً توسط انسان‌ها انجام می‌شود، مانند تجزیه‌وتحلیل اطلاعات بصری و تصمیم‌گیری، خودکار کنند. انتظار می‌رود تأثیر هوش مصنوعی بر جنبه‌های زندگی انسان، همانند تأثیر اختراع‌هایی چون موتورهای بخار و برق باشد.

این پلتفرم‌ها بخش‌های مختلف هوش مصنوعی، از پردازش زبان و یادگیری ماشین تا تولید محتوا و تحلیل داده را پوشش می‌دهند. انتخاب بهترین پلتفرم بستگی به نیاز شما دارد: 

– تحقیقاتی/ آکادمیک → PyTorch, TensorFlow 

– تولید محتوا/ چت‌بات‌ها → OpenAI, Hugging Face 

– تولید تصویر → MidJourney, Stable Diffusion 

– هوش مصنوعی سازمانی → IBM Watson, Azure AI 

نیازی نیست که به معرفی یکایک ابزارها و اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی اشاره بپردازیم، این مهم با یک پرسش از اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی رایج مانند ChatGPT یا GrokT یا Gemini یا deepSeek کاملاً ‌میسر است. شما می‌توانید با درج عبارت فارسی : «اپلیکیشن‌های عمومی هوش مصنوعی را معرفی کن» اطلاعات کاملی در این زمینه کسب کنید.

واقعیت و آینده هوش مصنوعی

بر پایه مطالعات انجام‌شده، هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که تا سال ۲۰۳۵ سودآوری را در ۱۶ صنعت و ۱۲ اقتصاد به‌طور متوسط ۳۸ درصد افزایش دهد و منجر به افزایش اقتصادی ۱۴ تریلیون دلاری شود. ازآنجایی‌که انتظار می‌رود هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰، ۱۵ تریلیون دلار به اقتصاد جهانی کمک کند، بسیاری از رهبران کسب‌وکار ترکیبی از اشتیاق و نگرانی در مورد تأثیر بالقوه آن را تجربه می‌کنند. در خاورمیانه، انتظار می‌رود که هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ بر اقتصاد به ارزش ۳۲۰ میلیارد دلار یا ۱۱ درصد از تولید ناخالص داخلی تأثیر بگذارد. آمادگی هوش مصنوعی برای برنامه‌ریزی سازمان‌ها جهت پیاده‌سازی در سازمان‌های مختلف دولتی و خصوصی، عوامل مهمی هستند. ایالات‌متحده، چین و هند از رشد اقتصادی مبتنی بر هوش مصنوعی بهره‌مند خواهند شد. طبق یک نظرسنجی، هوش مصنوعی می‌تواند خروجی اقتصادی جهانی را ۱۴ درصد افزایش دهد که تقریباً ۱۵ تریلیون دلار آمریکا است. هوش مصنوعی تأثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد، به‌ویژه در بخش‌های خدمات مالی، صنایع تولیدی، صنایع زنجیره تأمین، مراقبت‌های بهداشتی و فناوری اطلاعات و ارتباطات خواهد داشت.

پژوهشگران بر لزوم بررسی آمادگی چنین ابتکاراتی قبل از اجرای آن‌ها تأکید کرده‌اند. عوامل مؤثر بر آمادگی در کشورهای درحال‌توسعه باید بررسی شوند. پیاده‌سازی موفقیت‌آمیز هوش مصنوعی برای مدیریت ارشد سازمان‌های دولتی و خصوصی چالش‌برانگیز است. پیاده‌سازی هوش مصنوعی بدون بررسی جنبه‌های آمادگی ممکن است همه تلاش‌ها را با شکست روبرو کند.

هوش مصنوعی و برخی عرصه‌های کاربرد

سینما و فیلم

هوش مصنوعی، بسیاری از معادلات سنتی را دگرگون کرده است. نسل قبلی و نسلی که اکنون در دوران بزرگسالی است، فراموش نکرده است که هنگام تماشای فیلم‌‌های تاریخی روی پرده سینما، از انبوه سیاهی‌لشکر حاضر در صحنه‌های جنگی و حماسی فیلم‌ها به وجد می‌آمد و از چگونگی مدیریت این‌همه انسان برای فیلمبرداری از یک صحنه دچار شگفتی می‌شدند. «بن‌هور» یک نمونه خوبی است. سیاهی‌لشکری بی‌پایان و صحنه‌هایی فراموش نشدنی برای بازآفرینی یک واقعیت تاریخی! اکنون، این سیاهی‌لشکر، بسیار زیباتر، باشکوهتر، با رنگ و لعاب بهتری در فیلم‌های این زمانه به پرده سینما می‌نشیند.! اما نه بدون سیاهی‌لشکر واقعی. در استودیوهای تولید فیلم، با استفاده از جلوه‌های ویژه کامپیوتری و هوش مصنوعی، تصویری بی‌نقص ازآنچه می‌خواهید، آفریده می‌شود. سیاهی‌لشکرهایی از جنس پیکسل!

آنچه گفته شد، یک مورد هیجان‌انگیز از کاربرد هوش مصنوعی در سینما نیست، پدیده‌های هیجان‌انگیز استفاده از این پدیده هنوز در راه‌اند. امروز دیگر، اینکه سیستم هوش مصنوعی، فیلم‌نامه و اطلاعات شخصیت‌های فیلم را بگیرد و از آن‌سوی خط تولید، فیلم آماده اکران تحویل بدهد، کسی را چندان شگفت‌زده نمی‌کند.

جستجو در کاوشگرهای محتوا

یک نگرانی جدی و قابل‌توجه درباره ادامه کار پلتفرم‌های سنتی جستجو وجود دارد. نشریه اکونومیست در 14 جولای 2025 هشدار می‌دهد که  هوش مصنوعی در حال نابودی وب است.  چه چیزی می‌تواند وب را نجات دهد؟ ظهور پدیده هوش مصنوعی مانند  ChatGPT و رقبایش، ارزش اقتصادی اینترنت را تضعیف می‌کند. سایت‌های علمی و آموزشی ۱۰٪ از بازدیدکنندگان خود را ازدست‌داده‌اند. سایت‌های مرجع ۱۵٪ و سایت‌های بهداشت و سلامت ۳۱٪ از بازدیدکنندگان خود را ازدست‌داده‌اند.

هوش مصنوعی در حال تغییر نحوه پیمایش وب توسط افراد است. ازآنجایی‌که کاربران به‌جای موتورهای جستجوی معمولی، پرسش‌های خود را برای چت‌بات‌ها مطرح می‌کنند، به‌جای لینک‌هایی که باید دنبال کنند، به آن‌ها پاسخ داده می‌شود. نتیجه این است که ناشران «محتوا»، از ارائه‌دهندگان اخبار و انجمن‌های آنلاین گرفته تا سایت‌های مرجع مانند ویکی‌پدیا، شاهد کاهش نگران‌کننده‌ای در ترافیک خود هستند.

با تغییر نحوه مرور افراد توسط هوش مصنوعی، معامله اقتصادی در قلب اینترنت نیز تغییر می‌کند. ترافیک انسانی مدت‌هاست که با استفاده از تبلیغات آنلاین درآمدزایی می‌شود؛ اکنون‌که ترافیک در حال کاهش است. تولیدکنندگان محتوا به‌سرعت در تلاش‌اند تا راه‌های جدیدی برای وادار کردن شرکت‌های هوش مصنوعی به پرداخت هزینه برای اطلاعات به آن‌ها پیدا کنند.

از زمان راه‌اندازی ChatGPT در اواخر سال 2022، مردم روش جدیدی را برای جستجوی اطلاعات آنلاین پذیرفته‌اند. OpenAI، سازنده ChatGPT، می‌گوید که حدود 800 میلیون نفر از این چت‌بات استفاده می‌کنند. این محبوب‌ترین دانلود در فروشگاه برنامه آیفون است. اپل اعلام کرد که جستجوهای معمولی در مرورگر وب سافاری آن برای اولین بار در ماه آوریل کاهش یافته است، زیرا مردم به‌جای آن پرسش‌های خود را از هوش مصنوعی می‌پرسند. انتظار می‌رود OpenAI به‌زودی مرورگر خود را عرضه کند. پیشرفت آن‌چنان چشمگیر است که اقتباسی هالیوودی از آن در دست ‌ساخت است.

رفتار اطلاع‌یابی کاربران اینترنت، آشکارا و به دلایلی کاملاً قابل‌فهم، به سمت جایگزین کردن پلتفرم‌های هوش مصنوعی به‌جای کاوشگرهای سنتی اینترنت مانند گوگل است. خوب، این فقط یکی از تهدیدهای هوش مصنوعی  برای کسب‌وکارهای دنیای کنونی است. کسب‌وکارهای زیادی دستخوش تغییر و جابجایی نیروی کار و تغییر فرایندهای انجام کار می‌شوند.

آموزش

بخش آموزش، بسیار زود و حتی شتاب‌زده، وارد حوزه استفاده از هوش مصنوعی شد. چه در بخش فرایندها و طراحی سیستم آموزشی و چه در بخش دسترسی و تولید و استفاده از محتوا. نوعی بیم و امید در استفاده دانش‌آموزان و دانشجویان از هوش مصنوعی وجود دارد. وابستگی، تنبلی فکری، خمودگی و ولنگاری جامه مخاطب در بخش آموزش، ازجمله تهدیدهایی است که وجود دارد و نیازمند بررسی و آینده‌نگری است.

رواج درک سطحی، تضعیف مهارت حل مسئله، فراگیر شدن تخلف علمی، نابودی مهارت‌های نوشتاری و ارتباطی، کاهش انگیزه و از بین رفتن اعتمادبه‌نفس دانشجویان و دانش‌آموزان، می‌تواند ازجمله پیامدهای منفی تکیه صرف به پلتفرم‌های هوش مصنوعی باشد. در مورد استادان و معلمان هم انتظار می‌رود با پیامدهای ناخواسته و زیان‌آوری همراه باشد؛  زوال نوآوری، کاهش کیفیت راهنمایی و غفلت از ظرافت‌های کار یادگیری، زیان‌های اعتماد بی‌چون‌وچرا به صحت اطلاعات سیستم هوش مصنوعی، ضعیف شدن رهبری فکری و نقادی، و ازدست‌رفتن ارتباط و تعامل دوسویه انسانی در آموزش (آنچه دغدغه «دریفوس» بود).

  سازمان‌ها و دولت

استفاده از هوش مصنوعی در تصمیم‌گیری، مزایا و چالش‌هایی را به همراه دارد. اجازه دادن به یک مدل هوش مصنوعی برای تصمیم‌گیری خودکار، چالش‌های متعددی را در جامعه معاصر ایجاد می‌کند. بااین‌حال، استفاده از هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار پشتیبانی تصمیم‌گیری می‌تواند مفید باشد. کاربرد این پدیده در بخش دولتی، دارای جنبه‌های بسیار مهمی است که باید در یکایک آن‌ها دقت کرد.

پذیرش هوش مصنوعی در بخش دولتی نویدبخش صرفه‌جویی در هزینه‌های بلندمدت است. سرمایه‌گذاری در آینده و تشخیص اینکه پذیرش و اجرا به زمان نیاز دارد، بسیار مهم است، اما مزایای بلندمدت باید در اولویت قرار گیرند.استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند تأثیر مثبتی بر ایجاد ارزش در بخش دولتی داشته باشد. در بخش دولتی، مدل‌های هوش مصنوعی می‌توانند وظایف تکراری را ساده و خودکار کنند  و منجر به افزایش کارایی کارکنان شود.. هنگامی‌که دولت‌ها هوش مصنوعی را در طراحی خدمات عمومی ادغام می‌کنند، می‌تواند کارایی و کیفیت خدمات عمومی را افزایش دهد.

مدل‌های هوش مصنوعی می‌توانند در جمع‌آوری اطلاعات و استدلال‌های مرتبط برای تسهیل فرآیندهای تصمیم‌گیری برای کارمندان بخش دولتی کمک کنند. هوش مصنوعی اگرچه می‌تواند فرآیندهای اداری را بهبود و ساده می‌کند، اما این تحول در منطق تصمیم‌گیری، نگرانی‌هایی را در مورد پاسخگویی ایجاد می‌کند، زیرا نتایج تولیدشده توسط هوش مصنوعی ممکن است به‌طور دقیق منعکس‌کننده شرایط دنیای واقعی نباشد. به‌هر‌حال، قرار است که هوش مصنوعی به انسان‌ها در فرآیندهای تصمیم‌گیری کمک ‌کند، از‌این‌رو، یک رویکرد متعادل، همراه بهینه‌سازی مداوم  سیستم‌های هوش مصنوعی بهترین گزینه است.

در عمل، کاربرد هوش مصنوعی در بخش دولتی، با چالش‌هایی همراه است: نخستین چالش، کاربرد مناسب و اجرا و پیاده‌سازی درست سیستم هوش مصنوعی است. عوامل گوناگون درون‌سازمانی، بیرونی و محیطی باید برای کاربرد هوش مصنوعی آمادگی داشته باشند و فرهنگ‌سازمانی آن را بپذیرد و قابلیت‌های هوش مصنوعی که قرار است به خدمت فرایندها درآیند، به‌درستی درک شود. مقاومتی در برابر کاربرد هوش مصنوعی در بین کارکنان وجود نداشته باشد. گاهی ممکن است ادغام فناوری‌های جدید با سیستم‌های موجود و اغلب قدیمی، چالش‌هایی را ایجاد کند. اعتماد عامل مهمی در پذیرش هوش مصنوعی در بخش دولتی است. هویت فرهنگی بر سطح اعتماد در این زمینه تأثیر می‌گذارد.

دورانی که تازه آغاز شده است

عرصه استفاده از هوش مصنوعی، در سطحی که موردبحث ما است، به‌سرعت در حال تغییر است. رفتار کاربران، با توجه به قابلیت‌های سیستم‌های هوش مصنوعی، مدام تغییر می‌کند. در این عرصه به‌شدت متلاطم، لازم است، با حفظ تعادل هوشمندانه خود، و از این دستاورد بزرگ بشر یک هیولا نسازیم. یادمان باشد که هنگام ظهور اینترنت و وب، غوغای برخی شیفتگان و فریادهای برخی مخالفان متوهم، چه فضای تیره‌وتاری را ایجاد کرده بود! آن فضا اکنون پشت سر بشر است!

باید راهی یافت تا استفاده از هوش مصنوعی محدود به برای ایده‌پردازی اولیه و  الهام گرفتن استفاده شود، نه به‌عنوان  جایگزین فکر کردن و اندیشه‌ورزی. در این چاره‌جوئی، باید این گمان را تقویت کرد که هیچ سیستم هوش مصنوعی کامل و بی‌نقص نیست. هوش مصنوعی «خدا» نیست. پس از دریافت ایده‌ها، و راه‌کارها از هوش مصنوعی، این انسان است که باید آن‌ها را توسعه داده، نقد کند و بهبود بخشد. 

کلنجار رفتن با پلتفرم‌های کنونی هوش مصنوعی این واقعیت را نمایان می‌کند که این سیستم‌ها هم در موارد زیادی دچار «توهم همه‌چیزدانی» می‌شوند. ادعاهای واهی و بدون پشتوانه می‌کنند از توانایی‌هایی که ندارند سخن می‌گویند! یکی از این پلتفرم‌ها، آشکارا خود را خادم حزب حاکم کشور خود می‌داند و داده‌ها و تحلیل‌های واقعی را از سانسور عبور می‌دهد. دیگری، بلوف گزاف می‌زند و مدت‌ها کاربران را معطل کارها و عملیاتی که از عهده آن برنمی‌آیند می‌کنند. به شما دروغ  پاسخ نادرست می‌دهند، سپس با تواضع باورنکردنی، پوزش می‌خواهند. گفتن این واقعیات برای انکار کارآمدی و توانمندی هوش مصنوعی نیست، برای این است که موضع «تفکر انتقادی» را فراموش نکنید. صفر و صد به موضوع نگاه نکنید. هوش مصنوعی، جایگزین تفکر نمی‌شود، با بالا بردن سرعت پردازش، دستیار خوبی برای بشر خواهد بود.

https://www.mbabaei.com

منابع:

Tveita, Leif Jonas and Hustad, Eli (2025) Benefits and Challenges of Artificial Intelligence in Public sector: A Literature Review. Procedia Computer Science, volume 256, pages 222-229. Jan 2025. DOI: 10.1016/j.procs.2025.02.115

Ekellem, E.A.F., 2023. Strategic Alchemy: the Role of AI in transforming business decision-making [master’s thesis]. Jönköping University, Jönköping.

Jain, S., 2018. US $320 Billion by 2030? The Potential Impact of AI in the Middle East. PwC. https://www.pwc.com/m1/en/publications/potential-impact-artificial-in telligence-middle-east.html.  (Accessed 1 January 2024).

The Economist (2025) AI is killing the web. Can anything save it? Jul 14th 2025. https://www.economist.com/business/2025/07/14/ai-is-killing-the-web-can-anything-save-it

---

⌨مطالب مرتبط:

✍️قلم و نوستالژی نوشتن: آیا هوش مصنوعی تهدیدی برای نویسندگان و هویت نوشتاری است؟

محمود بابائی

در هنگامه همه‌گیری ویروس کرونا در جهان که منشأ پیدایش آن «جمهوری خلق چین» بود، شاید بررسی و تحلیل ابعاد گوناگون اثرگذاری این پدیده بر رفتار ارتباطی و الگوهای آن، از دقت و عمق زیادی برخوردار نباشد. چراکه هنوز ابعاد تأثر آن به‌طور کامل روشن نیست و حتی پیامدهای نوین آن روزبه‌روز بیشتر نمایان می‌شود. ازاین‌رو، هر سخن و تحلیل را دراین‌باره باید مقدماتی و شایسته نقد دانست.

زندگی با ویروس کرونا، یا به تعبیر دیگر، «همزیستی اجباری» با آن ارتباط‌های رودررو را به کمترین سطح رسانده. انسان‌ها به دلیل نگرانی از سرایت و انتشار ویروس کرونا، از ارتباط چهره به چهره منع شده‌اند. اجتماع‌های کوچک حتی در سطح خانوار، از بین رفته‌اند و گرد هم‌آیی انسان‌ها با محدودیت‌های فراوان روبرو شده است. وقتی می‌گوییم «خانواده‌ها ارتباط چهره به چهره ندارند» معنای آن، این است ارتباط و تعامل در بنیادی‌ترین نهاد جامعه، دستخوش اختلال شده است.

■ آیا این وضعیت بی‌سابقه در زندگی بشر، پیامدی مانند «انزوای اجتماعی» را به دنبال خواهد آورد؟

■ آیا «کارکردهای سنتی خانواده و خویشاوندی» را دگرگون خواهد کرد؟

■ آیا پس از پایان پاندمی کرونا، بازگشت «واقعی» به وضع گذشت امکان‌پذیر خواهد بود؟

■ چه خدشه‌ غیرقابل جبرانی به ارتباط اصیل چهره به چهره در چارچوب خانوار و جمع‌های خویشاوندی وارد خواهد شد؟

■ الگوهای ارتباطی که در دوران پاندمی پذیرفته‌شده، موقتی هستند یا پایدار مانده و جایگزین الگوهای رفتاری گذشته خواهند شد؟

■ آیا برای همیشه نشانه‌های غیرکلامی در ارتباطات درون خویشاوندی را از دست خواهیم داد؟

■ در بستر ابزارهای ارتباطی و رسانه‌های نوینی که در دوران پاندمی کرونا مورداستفاده قرارگرفته، ارتباط حسی واقعی و عمیق تا چه حد امکان‌پذیر است؟

افزون بر بایسته بودن پاسخ به پرسش‌های بالا، اکنون موضوع «آموزش رسمی» نیز ازنظر شیوه اجرا، دستخوش دگرگونی شده است. به‌ناچار، آموزش از راه دور و الکترونیکی و مبتنی بر وب  رایج و جایگزین آموزش رسمی و حضوری شده است. خانواده اکنون باید یک «جابجایی نقش» را هم تحمل کند. با درگیر شدن در «نقش آموزش رسمی»  با دانش‌آموزان وارد چالشی ناخواسته شود. حتی اگر این نقش، به «نظارت و کنترل» محدود شود، بازهم پیامدهای ناخواسته‌ای خواهد داشت. ارتباط‌ روزمره دانش‌آموز با همسالان قطع‌شده و خانواده باید وارد یک چالش چندوجهی با دانش‌آموزان شود.

■ آیا می‌شود گفت خانواده یا همه خانواده‌‌ها توانایی تحمل چنین نقش‌هایی را خواهند داشت؟

■ آیا با گذر از دوران قرنطینه و بازگشت به زندگی عادی، بازگشت دانش‌آموزان به مدرسه و فراگیری آموزش‌های رسمی، بدون چالش و مشکل رخ خواهد داد؟

■ نکته دیگر اینکه دوران قرنطینه اجباری و کاهش حجم و سطح ارتبا‌ط‌های بین خانواده‌‌ها و دیگر نهادهای اجتماعی، نوعی «انزوای اجتماعی» را به انسان‌ها تحمیل کرده است. البته از نگاه آموزشی، انزوای اجتماعی پیامد حتمی آموزش‌های غیرحضوری و مبتنی بر اینترنت هم هست؛ آیا این انزوای اجتماعی،  به زوال خواهد رفت یا پایدار خواهد ماند؟ آیا سلامت روانی مختل شده خانواده، به‌طور کامل قابل‌بازسازی است؟

■ آیا جایگاه خانواده، همچنان گذشته پایدار مانده و کارکردهای خودش را بازخواهد یافت؟

ناگفته نماند که متخصصان با تکیه بر فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی، سخت تلاش کرده اند که راههای ارتباط جایگزین را در اختیار انسان‌ها قرار داده و تا حد امکان سطح ارتباط غیرحضوری را از لحاظ ویژگی‌های ارتباطی ارتقا دهند. شبکه‌های اجتماعی با افزودن ویژگی ها تماس ویدیویی و تصویر و صوتی، یا خلق شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تماس ویدیویی از نمونه‌های اینگونه تلاش‌ها است.

موضوع این است که در هنگامه پاندمی، به رغم آغاز واکسیناسیون موفق، هنوز هیچ چشم‌انداز روشنی از کیفیت این ابزارهای ارتباطی و ارزیابی کارکرد آنها نداریم. این‌ها، بزنگاه‌هایی هستند که آینده ارتباطات و سازوکارهای آن را دگرگون خواهند کرد. چگونه و با چه کیفیتی؟ دانش ما اکنون اندک است!

در پایان، جنبه‌‌ها و نکات بسیار دیگری وجود دارد که از حوصله یک نوشتاری که هدف آن فقط پرداختن به «طرح موضوع» است، خارج است.

ماهنامه مدیریت ارتباطات شماره 66 . آبان 1394

محمود بابایی: مطلق گرایی در یادگیری الکترونیک از بین رفته است

گفت وگو از الهام عبادتی

محمود بابایی که معاونت پژوهشی پژوهشگاه علوم وفناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) را برعهده دارد، ازجمله مدیرانی است که آشنایی کاملی با فضای مجازی دارد و سا ل ها در زمینه اطلاعات و ارتباطات به فعالیت علمی و حرفه‌ای اشتغال داشته است. وی دانش آموخته دکترای علوم ارتباطات از دانشگاه علامه طباطبایی است و به عنوان استادیار  پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران مشغول تدریس و پژوهش است. بابایی صاحب آثاری چون  « نیازسنجی اطلاعات »  و  « نشر الکترونیکی » نیز هست تألیف کتابی با عنوان « یادگیری الکترونیکی » و تجربیات بسیار وی در این زمینه بهانه‌ای شد تا با ایشان درباره مفهوم یادگیری الکترونیک گفت‌وگویی داشته باشیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید. متن کامل گفتگو

متن کامل سه کتاب نيازسنجي اطلاعات، نشر الکترونيکي، و مقدمه‌اي بر يادگيري الکترونيکي با دو قالب الکترونيکي«پي دي اف» و «يي پاب»  به طور رايگان در دسترس قرار گرفت.

دريافت متن کامل:

مقدمه‌اي بريادگيري الکترونيکي

نيازسنجي اطلاعات

نشر الکترونيکي

کد خبر: 81220191 (4096570) | تاریخ خبر: 09/04/1393 | ساعت: 8:19|

معاون پژوهش ایرانداک:  آموزش الکترونیک باید خالی از تعجیل، شیفتگی و بی برنامگی باشد

تهران – ایرنا- آموزش الکترونیک که در ایران از آن با عنوان آموزش از راه دور یا مجازی یاد می شود از دو دهه قبل گسترش قابل توجهی در دنیا و کشور ما داشته است. ترویج این علم نوین اگرچه جایگاه خود را در دانشگاه های کشور یافته است اما همچنان مخالفان و موافقانی دارد.

منبع: ايرنا(لينک)

استاد گرامي خانم «دکتر فریده مشایخ» نقدي بر کتاب يادگيري الکترونيکي ( تأليف محمود بابایي ) نوشته‌اند که در سايت انجمن يادگيري الکترونيکي ايران درج شده است. اين نوشتار، بيشتر بر روي معرفي کتاب تأکيد دارد. در بخش از اين نوشتار مي‌خوانيم:

کتاب حاضر کوششی است در بازنمایی یادگیری الکترونیکی . ولی از آنجا که رویکرد یادگیری الکترونیکی پارادایم جدیدی را نه تنها در ار تباط با دسترسی بلکه در ار تباط با کیفیت یادگیری نوید می دهد… متن کامل

در مرحله تصميم به چاپ كتاب «مقدمه اي بر يادگيري الكترونيكي»، هيچگاه انتظار نداشتم كه فرايند چاپ اين چنين طولاني شود (دو سال)، …و شد. اين كتاب توسط پژوهشگاه علوم فناوري اطلاعات ايران و نشر «چاپار» منتشر شده است و منبع  تدريس درسهاي «يادگيري الكترونيكي» و «اصول نشر و آموزش الكترونيكي»است (درباره محتواي كتاب، ويراستاري، و… در آينده بيشتر توضيح خواهم داد).

1- دانشجويان دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه علامه طباطبايي، براي درس  «اصول نشر و آموزش الكترونيكي» مي توانند از فصلهاي «چهارم»، «ششم»، «هشتم» و «سيزدهم» كتاب به عنوان متن درسي استفاده كنند؛ اگر چه بخشي از فصل «هشتم»را (مهارتهاي مورد نياز براي يادگيري الكترونيكي) بصورت كپي در اختيار دارند يا مي توانند از همين سايت آنرا دريافت كنند. با اين حال در تهيه كتاب كاملا مختارند و نسخه اي از آن نيز در اختيار كتابخانه دانشكده قرار خواهم داد تا كسي متحمل هزينه ناخواسته نشود.

2- اين كتاب متن اصلي درس «يادگيري الكترونيكي»دانشجويان دانشكده مهندسي برق و الكترونيك دانشگاه تهران است و نكته هاي مهم و اصلي آن در كلاس مطرح شده است. پرسشهاي  آزمون نهايي (كه تحليلي است) نيز با استناد به همين مطالب خواهد بود. نسخه اي نيز به كتابخانه اين دانشكده اهدا مي شود.

به هر حال، به گفته ناشر، از روز چهارشنبه 8 ارديبهشت 1389 اين كتاب به قيمت 50000 ريال، در كتابفروشيهاي زير عرضه مي شود:

1- كتابفروشي طهوري- خيابان انقلاب – روبروي دانشگاه تهران

2- كتابفروشي آگاه- خيابان انقلاب- روبروي دبيرخانه دانشگاه تهران

3- نشر چاپار- خيابان وليعصر- بالاتر از خيابان زرتشت- روبروي پمپ بنزين- كوچه نوربخش- پلاك 40- تلفن: 88899680

___________________________

نقد کتاب: مقدمه‌ای بر یادگیری الکترونیکی

___________________________

1- نقد کتاب یادگیری الکترونیکی. دکتر مریم صراف زاده. کتاب ماه: کلیات. سال چهاردهم. شماره 9 شهریور 1390. صفحه 58-60

2- نقد کتاب یادگیری الکترونیکی. .دکتر فریده مشایخ. سایت انجمن علمی یادگیری الکترونیکی

__________________________

دريافت متن کامل:  مقدمه‌اي بريادگيري الکترونيکي

 

در تمامی کشورها، نوعی نظام آموزشی وجود دارد که قرار است به نیازهای مربوط به تربیت نیروی انسانی ماهر پاسخ ‌دهد. تغییر در این نظام و اجزا و ابزارهای آن، نیازمند برنامه‌ریزی پایدار و منسجم است و استفاده از فناوری در این نظام سنتی باید با رویکرد مبتنی بر بومی‌سازی باشد. بومی‌سازی به معنای تغییر در نظام فناوری نیست، بلکه سازگار کردن کیفیت استفاده از این پدیده در موقعیت‌های فرهنگی و اجتماعی خاص است. پیش‌شرط استفاده از یادگیری الکترونیکی، به عنوان یکی از مظاهر برجستة فناوری‌های نوین، وجود زمینه و بسترهای لازم و دیدگاه روشن درباره آن در برنامه‌های توسعة ملی است. باید بررسی می‌کرد که رویکرد ملی به خط‌مشی‌های اطلاعاتی در کشور چگونه است؟ پاسخ این پرسش و اینکه جایگاه فناوری اطلاعات در کشور چگونه تعریف شده و مورد پشتیبانی قرار می‌گیرد، می‌تواند تکلیف موضوع یادگیری الکترونیکی را روشن کند .

برای ایجاد نظام یادگیری الکترونیکی، تدوین برنامة استراتژیک ملی در جهت دست‌یابی به هدف‌های مورد نظر الزامی بوده و فعالیتی زیربنایی به شمار می‌رود. گام نخست در تدوین یک برنامة استراتژیک، باید تمامی اقدام‌های استراتژیک برای درونی کردن یادگیری الکترونیکی، در کلیة بخش‌ها، را در برگیرد:

– پشتیبانی جدی و مؤثر از ابتکار و نوآوری در حوزة تعلیم و یادگیری

• هدایت مناسب یادگیری الکترونیکی
• ایجاد وحدت در پشتیبانی از یادگیرندگان
• ایجاد بازار بهتر برای‌یادگیری الکترونیکی
• بیمة فنی و استاندارد کیفیت
• تربیت و بهینه‌سازی کادرهای آموزشی

متن کامل این مقاله را در اینجا (PDF) بخوانید