منبع:فصلنامه مطالعات راهبردی ارتباطات http://rcc.soore.ac.ir/article_253925.html

سه شنبه, 13 آبان 1393 ساعت 10:45

محمود بابایی در گفت‌وگو با شفقنا رسانه مطرح کرد

شفقنا رسانه- زهرا رستگار: بسیاری از افراد معتقدند می‎توانند اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق فضای مجازی کسب کنند. حتی در بین آنها نظراتی مبنی بر آنکه هر چه بخواهم از اینترنت پیدا خواهم کرد، نیز وجود دارد. اما آیا به راستی گردش اطلاعات در اینترنت آزاد است و هر فردی درباره‌ی هر چه بخواهد، می‎تواند اطلاعاتی کسب کند یا خیر؟ در مقابل این گروه، افرادی هستند که این پیش‌فرض را نادرست می‌دانند و معتقدند گردش اطلاعات در اینترنت و فضای مجازی پیچیده است و دسترسی به همه‌ی اطلاعات ممکن نیست. محمود بابایی، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری و اطلاعات ایران(ایران داک) در گفت‌وگویش باشفقنا رسانه این پیش‌فرض ها را بررسی می‌کند و معتقد است پاسخ این سوال یک دسته‎بندی دارد و تنها با یک آری یا خیر نمی‎توان به چنین سوالی پاسخ داد. آنچه در ادامه می خوانید به بررسی گردش آزاد اطلاعات در فضای سایبر و شبکه‌های اجتماعی می‌پردازد.

آیا جریان اطلاعات در شبکه‎های اجتماعی و فضای سایبر به شکل آزاد وجود دارد؟

پاسخ «آري» يا «خير» نمي‌توان به اين پرسش داد. بيشتر از زاويه‌ی سياسي به اين موضوع پرداخته شده است. يعني کسانی که اطلاعات را تولید می‎کنند و آن را در رسانه‎ها به گردش در می‌‎آورند و منتشر می‎کنند، هدف‌شان تأثير بر ذهن مخاطب و تغيير نگرش اوست. در فضای سایبر که مي‌تواند همه‌ی کارکردهاي رسانه‌اي را داشته باشد، نیز همين فعالیت، مي‌تواند با ساز و کارهاي خاص خود وجود داشته باشد. در اين‌جا شما انتخاب نمي‌کنيد، بلکه به دليل ويژگي‌هاي فضاي سايبر، در معرض اطلاعاتي قرار مي‌گيريد که مورد درخواست و مطلوب شما نيست. اما در جريان تعامل با شبکه، ناخواسته در معرض آن قرار می‌گیرید و چه بسا به واکنش شما هم بينجامد. در چنين وضعي، هنگامي مي‌توان سخن از جريان آزاد اطلاعات به ميان آورد که فرصت‌هاي برابري براي دسترسي، نقد، پذيرش، يا رد اين اطلاعات وجود داشته باشد. واقعيت اين است که جريان پروپاگانداي حاکم بر فضاي سايبر از شيوه‌هاي نوين و پيچيده‌اي بهره‌ مي‌برد که موضوع «داشتن فرصت برابر براي تعامل» به عنوان شاخصي براي «جريان آزاد اطلاعات» دست نيافتني مي‌نمايد. از سوي ديگر، اگر جريان انتشار اطلاعات در فضاي سايبر را در چهارچوب پروپاگاندا تحليل کنيم، اساساً بنا نيست چنين فرصتي براي مخاطب فراهم شود. پروپاگاندا، آمرانه و يک سويه است. اين گونه اطلاعات، همانند گذشته، به شکل مستقيم و زمخت به سمت کاربران فرستاده نمي‌شود، بلکه همان‌گونه که گفتم پيچيده و متفاوت عمل مي‌شود.

فارغ از نگاه سياسي اشاره شده، نکته‌ی ديگر که در همين چهارچوب قابل گفتن است؛ فرصت‌هاي توليد و تبادل اطلاعات در مقياس وسيع و به وسعت همه‌ی جهان است. اين در تاريخ بشر بي‌سابقه است. همه‌ی مردم مي‌توانند مطالبشان را به شکل‌ها و گونه‌هاي متنوع منتشر کنند؛ بازخورد دريافت کنند؛ واکنش ديگران را نسبت به آن بسنجند؛ در توليد محتوا به شکل گروهي مشارکت داشته باشند و سهمي در اطلاعاتي که فضاي سايبر و شبکه‌هاي اجتماعي به گردش در آمده داشته باشند. آري، در کنار اين فرصت، مي‌‌توان به برخي محدوديت‌هاي فني که از آن به «شکاف ديجيتالي» تعبير مي‌شود، اشاره کرد که کفه‌ی اين فرصت را به سود «داراها» سنگين‌تر مي‌کند.

منظور شما این است که نمی‌توان سوال را کلی پرسید، بلکه باید به جزییات گردش اطلاعات در این فضا پرداخت؟ اگر این طور است شما چه توضیحی در این‎باره دارید؟

بله دقیقا همین طور است. من مثالی برای شما می‎آورم. شما براي اين که بازاريابي کنيد، هزينه‌ی کلاني را متحمل مي‌شويد، بايد نيازسنجي کنيد و بازارها و مصرف‌کنندگان هدف را خيلي دقيق شناسايي نماييد. اين اطلاعات براي شما رايگان به دست نيامده است. اطلاعاتي است که آينده‌ی کسب و کار شما را ترسيم مي‌کند. چگونه حاضر مي‌شويد بسته‌ی اطلاعاتي مربوط به بازار کالا يا خدمات خود را به اشتراک با رقبا بگذاريد؟ در حالي که هر جزیي از اين اطلاعات با هزينه‌ی گزاف به دست آمده است. پس به عنوان نمونه، اطلاعات تجاري گران‌قيمت است و با عنوان گردش آزاد اطلاعات نمي‌توان چنين انتظاري را مطرح کرد، درست مانند اطلاعات امنيتي.

درباره‌ی گردش آزاد اطلاعات به موضوع دیگری نیز باید اشاره کنم و آن ساز و کارهای ارتباطات در فضای سایبر است. یعنی در گردش اطلاعات باید به مدیای آن نیز اشاره کنید. مثلا هنگامی که من با شما از طریق ایمیل در ارتباط هستم، آیا این تأثیری همانند تأثیر ویدیو کنفرانس و اسکایپ و سایر مدیاها دارد یا خیر؛ تاثیر آن بیشتر یا کم‎تر است؟ هنگامی که رسانه و ابزار آن متفاوت باشد، عمق ارتباط و میزان تاثیرگذاری ارتباطات نیز متفاوت می‎شود. دست‌يابي کاربران به اطلاعات در فضاي سايبر تا حد زيادي تابع تناسب سازوکار ارتباطي آنان است و نه محدوديت و منع.

آیا اساسا پیش‎فرض اولیه در سوال، اشتباه است؟ يعني نمي‌توان گفت در فضاي سايبر جريان آزاد اطلاعات وجود دارد يا خير؟

پیش‎فرض شما اشتباه نیست، اما از نظر من ملاحظاتی درباره‌ی آن وجود دارد که بخشي از آن را در پاسخ به پرسش قبلي گفتم. به نظر من اطلاعات در جامعه‌ی اطلاعاتی یک کالاست و ارزش اقتصادی دارد. اطلاعات به عنوان کالا شناخته می‎شود، ارزش‎گذاری و مبادله می‎شود. وقتی چیزی ارزش اقتصادی دارد، برای به دست آوردن آن باید پول پرداخت کنید. پس اطلاعات، کالایی دارای ارزش اقتصادي است. اگر قصد دارید بدانید که در فلان نقطه‌ی دنیا چه نیازی وجود دارد که شما بتوانید کالایی متناسب با نیاز آنها تولید کنید، اول از شما پول خواهند خواست و سپس اطلاعات را ارایه خواهند داد.

از اين رو، هنگامی که از جریان آزاد اطلاعات سخن می‎گویید؛ نمی‎توانید افرادی را نادیده بگیرید که سرمایه‌هایشان اطلاعات است. «ایران‎داک» اطلاعات پایان‌نامه‎های کشور را از دانشگاه‌ها دريافت مي‌کند. اين که اطلاعات اوليه که گران‌سنگ است به جاي خود؛ در مراحل پس از فراهم‎آوری، با صرف هزينه‌ی سنگين، سازماندهی و پردازش شده و بر روي وب‌ سايت پژوهشگاه ايران‌داک منتشر مي‌شود يا با مراجعه‌ی حضوري يا شيوه‌هاي ديگر درخواست، در اختيار کاربران قرار مي‌گيرد. اين پايان‌نامه‌ها از مرحله‌ی توليد محتوا در دانشگاه هزينه داشته است تا به ذخيره و انتشار آن در پايگاه اطلاعات پايان‌نامه‌ها برسد. ضمن اين که ما براي انتشار اين اطلاعات با دانشگاه‌ها تفاهم‌نامه امضا مي‌کنيم. بخش از سرمايه‌ی ما همين اطلاعات است. يعني انتظار رايگان بودن اين اطلاعات، بدون تامين منابع هزينه، منطقي نيست.

نکته‌ی پاياني اين که فضاي سايبر، جايي نيست که همه چيز رايگان باشد. بايد بين «جريان آزاد اطلاعات» و «جريان رايگان اطلاعات» فرق گذاشت. گردش آزاد اطلاعات، يعني به دلايلي که فاقد وجاهت است، فرصت نشر اطلاعات را از ديگران سلب نکنيم. جريان آزاد اطلاعات، هيچ‌گاه هم معني جريان رايگان اطلاعات نيست. علت آن را عرض کردم.

پس جریان آزاد اطلاعات به این معنی است که اگر شما هزینه‌ی یک بخش از اطلاعات را پرداختید؛ راه شما را به شکل دیگری نبندند. پاسخ به سوال پیش فرض‎های شما یک بلی و خیر یا مثبت و منفی نیست. یک توضیح کلی است و مانند این است که بگویید که آیا موجودی به نام پرنده خوب است یا خیر. این سوال پاسخی مثبت و منفی ندارد.

بنابراین شما معتقدید که گردش اطلاعات در دنیا با جنبه‌ی اقتصادی آن پيوند دارد؟

به نظر من وجه اقتصادی یکی از این ملاحظات است. وقتي از موانع گردش آزاد اطلاعات سخن به ميان مي‌آيد، انگشت اتهام به سوي دولت‌ها نشانه مي‌رود. اگر چه جريان آزاد اطلاعات مي‌تواند برخي تهديدها را متوجه دولتها کند اما نمي‌توان از نقش اين پديده در شفاف‌سازي، نظارت همگاني، جلوگيري از فساد و مشارکت مردمي غفلت کرد. در عين حال، می‎توانم به چند ملاحظه‌ی دیگر نیز اشاره کنیم. وجه سیاسی، اقتصادی، امنیتی، مصلحت‎جویانه و حفظ مزیت رقابتی از دیگر ملاحظات آن است. یک سری اطلاعات رایگان وجود دارد. الزاما اطلاعات رایگان اطلاعات بی‎ارزشی نیستند. یک‎سری اطلاعات به دلیل اقتصادی آزاد نیستند. به اطلاعاتی که قیمت برای آن پیش بینی نشده است، اطلاعات آزاد می‎گوییم. برخي از اقلام اطلاعاتي نيز هنگامی که هزینه‌ی اطلاعات را پرداخت کردید، برای شما قابل دسترسی است. سطح دیگری از تقسیم‎بندی اطلاعات، امنیتی است که مربوط به امنیت فرد، حریم خصوصی سازمان‎های مختلف دولتی و شرکت‎ها، اسناد مربوط به امنیت جهانی؛ مانند تروریسم و ویروس‎هایی که منتشر می‎شود، اطلاعاتی درباره‌ی جنگ منطقه‏ای و اطلاعات مربوط به امنیت ملی است. این اطلاعات آزاد نیست و قرار هم نیست که آزاد باشد.

اگر اطلاعاتی مربوط به امنیت ملی است؛ قرار نیست بدانیم چه سلاحی را صادر یا چه سلاحی وارد می‎کنيم. آشکار است هیچ کشوري در دنیا وجود ندارد که این اطلاعات را برای شهروندان خود منتشر کند، چه برسد به ايجاد دسترسي به آن، در فضاي سايبر!

نوع دیگری از اطلاعات به شکل مصلحت‎جویانه و براي حفاظت از کاربر، از گردونه‌ی گردش اطلاعاتی ما حذف می‎شود. به فرض شما خواهر بزرگ خانواده هستید و تصور می‎کنید، خواهر کوچکتر شما نبايد صحنه‌ی اعدام یک فرد با طناب‎دار، صحنه‌هاي دلخراش تصادف، خشونت، برهنگي و مانند آن‌ها را ببیند. اين شگرد، نه امروز و براي فضاي وب، بلکه در رسانه‌هاي سنتي هم به کار گرفته شده و مي‌شود. مانند رتبه‌بندي سني فيلم‌ها، کتاب‌ها و برنامه‌هاي تلويزيوني.

یکی دیگر اطلاعاتی است که حفاظت از آن‌ها براي سازمان يا حفظ مزيت رقابتي سازمان ضروري است. حوزه‌ی شغلی و کسب و کار باز می‎گردد. اطلاعات مربوط به موقعيت کاري سازمان و شگردهاي آن، بسيار با ارزش هستند که تا کهنه يا افشا نشده‌اند، هيچ گاه منتشر نمي‌شوند. شما به عنوان يک سازمان يا شرکت، از فرصت و ویژگی خاصی که برخوردار هستید و رقبا آن را ندارند، چشم‌پوشي نمي‌کنيد.

اگر سوال اول را درباره‌ی شبکه‎های اجتماعی مطرح کنیم، باز هم به همین پاسخ می‌رسیم؟

در کليت آن شايد نتوان پاسخي متفاوت يافت. الگوي جريان آزاد اطلاعات مي‌تواند متفاوت باشد. چون نظريه‌پردازي در اين زمينه از خاستگاه‌هاي فکري گوناگوني بوده است. يونسکو به عنوان سازمان جهاني، فعاليت چشمگيري در اين زمينه داشته است.

شبکه‎های اجتماعی به شکل موضوعی، تخصصي و عمومي هستند. اين شبکه‎ها بر محور پروفایل‎های افراد بنا می‎شوند. در گروه‎های مباحثه و وبلاگستان نقش پروفايل‌ها کم‌رنگ‎تر است. در شبکه‎های اجتماعی مانند فیس‎بوک و کلوب و مانند آن‌ها از ويژگي‌هايي مانند سن، جنس، تحصیلات و علايق و غيره از شما پرسیده می‎شود. وقتی در یک جمعی علایق شما به طور کامل مطرح می‎شود؛ آن هنگام شما مرتبط با افرادی خواهید شد که آنها نیز چنین علایقی دارند. یعنی شما در شبکه برای افراد شناخته شده هستید. وقتی شما پروفایل خود را کامل بسازید؛ امکان اين که همشهریان، همکلاسي‌ها، همفکران، و ساير افراد را بيابيد، فراهم مي‌شود. می‎توانید با افرادی که علایق مشترک دارند نیز ارتباط برقرار کنید و با آنان تبادل اطلاعات داشته باشيد. منطق گردش اطلاعات در اين شبکه‌ها اين چنين است. اما همواره خطوط قرمزي ترسيم مي‌شوند که براي کاربران دردسر ساز است و جريان آزاد اطلاعات را مختل مي‌کند.

جریان آزاد اطلاعات در شبکه‎های اجتماعی تابع قواعد از پيش تعيين شده در سايت‌هاي شبکه اجتماعي است. اين قواعد، گاهي تحت کنترل کاربران است و آن‌ها هستند که محدوديت‌هاي دسترسي را تعريف مي‌کنند. از اين رو، تبادل اطلاعات، ارتباط مستقیمی با فضای تنفس کنشگران دارد. در این فضا، کنشگران در چارچوب گفتمان خاصی به تبادل نظر و اطلاعات مي‌پردازند.

از سخن شما چنين استنباط مي‌شود که فضای مجازی یک‎سری زیر مجموعه‎ها دارد. یعنی فضای کلی یک قاعده‌ی کلی دارد و هر کدام از این زیرمجموعه‎های فضای کلی نیز یک سری قوانین و محدودیت‎ها دارند.

بله، درست است. در فضای سایبر به طور کلی، شبکه‌ی اجتماعی، وبلاگستان، سایت‎های خبری، فضاهای چت و گروه‎های مباحثه‌ای وجود دارند که در آنها اشتراک‌گذاری و تبادل اطلاعات انجام می‎شود. جمع همه‌ی این‌هاست که پديده‌اي به نام فضای سایبر را به وجود مي‌آورد. البته اين، به معناي تعريف فضاي سايبر نيست. در بخشي از این فضا، با نام وبلاگستان، اگر به قوانین و محدودیت‎های سایت احترامی گذاشته نشود، باعث حذف شدن آن وبلاگ می‎شود. در شبکه‌هاي اجتماعي نيز رفتار شما ثبت مي‌شود، رفتار شما نقش تعيين کننده‌اي در تبديل شما به عنوان نقطه‌ی ثقل يا کاربري مهجور دارد. در چنین فضايي، جریان آزاد اطلاعات به شکل مداوم تبصره پیدا می‎کند. محدوديت‌هايي به موجب قوانين وضع مي‌شود که جاي ويژه‌ی خود را دارد.

در صحبت‎های خود اشاره کردید که در شبکه‎های اجتماعی پروفایلی از ویژگی‎های فردی، تحصیلی و مشخصات کامل علایق و سایرمشخصات فردی ساخته می‎شود. سپس افراد و کاربران با آن ویژگی‎ها به شبکه‎های اجتماعی می‎آیند. اغلب به نظر می‌رسد جامعه‌ی مخاطب هر فرد جامعه‌ی کوچکی است که ویژگی‎های جوامع ارگانیکی را بازتولید می‌کند: تلاش افراد برای همرنگ شدن، نوع نظارت و سایر موارد؛ آیا به نظر شما می‌توانیم چنین شباهتی را قایل شویم؟

یک سری الگوهای رفتاری برای کنشگری و فعالیت در سايت‌هاي شبکه اجتماعي وجود دارد. من ضرورتي به تلاش براي این که الگویی را با مساله‌ی زیست محیطی یا زیست‎شناسی مرتبط يا تشبيه کنيم، نمي‌بينم. اصل را بر این قرار دهيم که از زمان حضور بشر روی زمین شبکه‎های اجتماعی وجود داشته است. ابتدایی‎ترین شکل آن شبکه‌ی خانواده است. افراد در آن شبکه نقش‎ها و کارکردهایی دارند. کارکرد شبکه‌هاي اجتماعي فضاي سايبر، هماهنگي زيادي با شبکه‌هاي زندگي واقعي دارد. اگر فرض را بر اين بگذاريم که از هويت مستعار يا ويژگي‌هاي ساختگي در شبکه‌هاي اجتماعي استفاده نمي‌شود، درک اين هماهنگي آسان‌تر خواهد شد. کاربر در شبکه‌هاي اجتماعي افزون بر هويت مستقل خود، يک هويت شبکه‌اي پيدا مي‌کند که به جايگاه و وزن او در شبکه وابسته است. اگر به شبکه‎های اجتماعی نگاه کنید، یک سری گره‎ها يا نودهایی داراي انبوهي از پيوند هستند. اين پيوندها، کاربران ديگر‌ هستند. نقاط ثقل در شبکه به همين شکل پديد می‌آیند و تأثيرگذار مي‌شوند. هويت‌هاي واقعي کاربران مي‌تواند در فزوني وزن ارتباطي گره‌ها در شبکه‌هاي اجتماعي فضاي سايبر موثر باشد.

پس مي‌بينيد سايت‌هاي شبکه‌‌ی اجتماعي فضاي سايبر، به خودي خود فقط زيرساخت‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري را فراهم مي‌نمايند. کاربران هستند که اطلاعات را توليد و منتشر مي‌کنند. فارغ از اين گمانه‌زني که برخي از شبکه‌هاي اجتماعي، به شکل معناداري، چه آشکار و چه پنهان، جهت‌گيري خاص خود را دارند.

با توجه به همین شباهت‎ها اغلب فضای این شبکه‌ها سطحی به نظر می‌رسد و کمتر بحث جدی مطرح می‌شود. اصولا آیا می‌توانیم در این شبکه‌ها انتظار بحث‎های جدی داشته باشیم یا همان‌طور که برخی معتقدند، شرایط فعالیت در شبکه‌های اجتماعی بالذات سطحی همراه است؛ می‌تواند مقدمه‌ای برای طرح بحث‎های جدی باشد؟

گردش مناسب و سالم اطلاعات خیلی بهتر از گردش پر حجم اطلاعات است. به این معنا که جعل، خرافه، دروغ و توهین از چرخه‌ی آزاد اطلاعات حذف شود. سالم‎سازی يک هدف در جريان آزاد اطلاعات است که رکن اصلي آن کاربران فضاي سايبر هستند. سالم‎سازی به معنای اخلاقی کردن است. یعنی ممنوعيت دروغ، اتهام، افشاي اسرار خصوصي، فريب، سرقت به هر شکل، و… .

اين گمان که فضای اجتماعی جاي شوخی است و نبايد آن را چندان جدي گرفت، نگرش واقعي و درستي نيست. فقط به يک نمونه اشاره کنم که در ماجراي گرفتار شدن سربازان ایرانی در چنگ تروریست‌ها، کمپینی پر سروصدا راه‎اندازی شد که اگر به آثار ملي و اخلاقي آن بپردازيم، خواهيم ديد که کارزاري بسیار موثر عليه تروريسم وابسته بود. هنگامی که شما بتوانید یک میلیون نفر را بسیج کنید و از آنها براي اقدامي امضا بگیرید، آن هم با هويت واقعي، کاري کم اهميت نیست. تعداد کامنت‎هایی که در ذیل یک خبر درج می‎شود و منجر به حذف یا اصلاح یک خبر می‎شود، نتيجه‌ی همين کنشگري‌هاي و ايجاد کمپين در فضاي سايبر است. فضای سایبر ادامه‌ی فضای زیستی است و جزء جدایی‎ناپذیر فضای زندگی ماست. پس چگونه می‎توانیم سخن از چيزي بگوييم که به تعبير شما سطحي است و عمقی ندارد؟

کم نيستند کمپین‎هایی که در فضای فیزیکی شکل می‎گیرند، اما سرنخ آن‌ها در فضای سایبر و شبکه‎های اجتماعی است. تداوم گفتمان‎های فضای فیزیکی را در فضای سایبر می‎توانید ببینید. اگر منظور شما اشاره به مصاديقي از سطحي بودن و ابتذال در فضاي سايبر باشد، من مي‌توانم همين وضعيت را در فضاي فيزيکي زندگي براي شما شاهد بياورم.

سخن پایانی؟

در گردش اطلاعات بايد نقش کابران را فراتر از  آنچه در رسانه‌هاي سنتي فرض مي‌شد، نگريست. مخاطب در فضاي سايبر، از جمله شبکه‌هاي اجتماعي، هدف نيستند تا هدف گلوله‌ی اطلاعات قرار گيرند. آنان نقش فعالي در توليد محتوا و گردش اطلاعات دارند. مخاطب، يا به تعبير بهتر، کاربر فعال است و آگاه شده است. او ابزارهای فعال بودن را در اختیار دارد. به عنوان کنش‎گر در فضای شبکه‎های اجتماعی نقش ايفا می‎کند و برای خود حقی قایل می‎شود. حتی با اهرم‌هايي که در دست دارند می‎توانند، ساختارها را نیز تغییر دهند تا گردش اطلاعات به شکل مطلوب آنان انجام گیرد. آنان در پي‌ريزي و استقرار قواعد فعالیت در شبکه‌های اجتماعی سهم اساسي را براي خود قایل هستند که اهرم فشار بسيار خوبي براي محدوديت‌هاي آمرانه‌ی آشکار يا پنهان است. اين اهميت و کانون قرار گرفتن کاربران را بايد به درستي دريابيم.

انتهای پیام

منبع: پايگاه خبري شفقنا

باز نشر در: روزنامه مردم سالاري

(در مواردی این مصاحبه، با تغییراتی و بدون درج نام خبرنگار و منبع اصلی بازنشر شده است که کاری غیراخلاقی و غیرقابل قبول است)

محمود بابايي

پاسخ دادن به اين پرسش كه «آيا كاربران اينترنت، كل جامعه را نمايندگي مي‌كنند يا خير؟» كاري است هم آسان و هم دشوار. آسان بودن آن مي‌تواند مستند به «تعداد كاربران» و «ضريب نفوذ اينترنت» باشد كه تا حد بسيار بالايي در كل كشور گسترش يافته و براي عموم قابل دسترسي است. اما، دشواري پاسخ اين است كه عملاً بخش‌های تحصیل‌کرده جامعه و عمدتاً شهري كاربر اينترنت هستند و به قصد اداره امور شغلي و حرفه‌اي يا نيازهاي زندگي روزانه خود، از اينترنت استفاده مي‌كنند. از اين رو، گمانه‌زني درباره اين كه آنان «كل جامعه» را نمايندگي مي‌كنند، دشوار است.

گام نخست براي ارزيابي اين موضوع در ايران، انجام پيمايشي دقيق است تا نشان دهد «چه درصدي از جامعه به اينترنت دسترسي دارند؟»؛ و اگر دسترسي دارند، «آيا براي امور روزمره زندگي از اينترنت استفاده مي‌كنند؟» پاسخ دو پرسش گفته شده مي‌تواند به يك داوري و ارزيابي كلي رهنمون گردد تا بتوان بر پايه آن، با دقت بيشتري پاسخي درخور به پرسش نخست اين نوشته را داد. ضرورت اين پيمايش از آن جا ناشي مي‌شود كه «ضريب نفوذ اينترنت» به تنهايي نمي‌تواند نشان‌گر «استفاده كاربران» باشد. بخش‌هايي از جامعه به رغم امكان دسترسي به اينترنت، از آن بهره‌برداري نمي‌كنند.

به دليل نبودن آمار كشوري از ايران، به داده‌هاي يك پيمايش* در ايالات متحده امريكا اشاره مي‌كنم كه نشان مي‌دهد: 15% از افراد بالاي 18 سال از اينترنت استفاده نمي‌كنند. اين در حالي است كه حل و فصل امور، و نيز اداره زندگي روزمره در اين كشور، بدون استفاده از اينترنت بسيار دشوارتر از ديگر نقاط جهان است. چرايي استفاده نكردن آنان از اينترنت گوناگون است؛ 34% علاقه‌‌اي به اينترنت ندارند يا نيازي به بهره‌برداري از آن نمي‌بينند؛ 32% بهره‌برداري از اينترنت و درگير شدن با آن را دشوار مي‌دانند و از اين كه از طريق اينترنت به آن‌ها زياني وارد شود نگران هستند؛ 19% گراني هزينه بهره‌برداري از اينترنت؛ و 7% نيز نبودن امكان دسترسي به اينترنت را از علت‌هاي آن بر شمرده‌اند.

به نظر مي‌رسد افزون بر فاصله زياد  «نسبت كاربران اينترنت» به «كل جمعيت»، انتظار مي‌رود داده‌هاي چنين پيمايشي در ايران با جابجايي چشمگير در نسبت‌هاي پژوهش مورد اشاره همراه باشد. از اين رو، در حد يك فرض مي‌توان گفت: جامعه كاربران اینترنت در ايران، كل جامعه را نمايندگي نمي‌كند، بلكه در خوشبينانه‌ترين حالت، نماینده بخش تحصیل‌کرده و شهري ايران هستند. پيمايش‌هاي اينترنتي نيز همواره با چنين چالشي روبرو هستند كه داراي سوگيري جدي هستند و  «امکان تعميم‌پذيري» از پژوهش  سلب مي‌کنند.  به هر روي، به لحاظ تأثير پذيري جامعه از ارتباطات مبتني بر اينترنت، نمي‌توان قاطعانه وجود چنين شكافي را پررنگ جلوه داد. اينترنت، اكنون «غيركاربران» را هم زير تأثير خود گذارده و به گونه‌اي «با واسطه كاربران» ابعاد نفوذ خود را گسترش مي‌دهد. اگر چه بدون تكيه بر پژوهش، نمي‌توان دربارة ميزان تأثيرپذيري «كاربران» و «غيركاربران» سخن راند.

.Z.ickuhr, Kathryn (2013) Who’s not online and why. Pew Research Center*

http://pewinternet.org/Reports/2013/Non-internet-users.aspx (accessed Oct. 11, 2013)

محمود بابايي

فصلنامه علمي – پژوهشي جامعه اطلاعاتي. سال اول، شماره 1. پاييز و زمستان 1390. صص. 71-96

فصلنامه علمي- پژوهشي علوم اجتماعي. شماره 56، بهار 1391. صص. 73-115

چکيده
سازوكارها و ابزارهاي ارتباطي اينترنت، به دليل فراهم کردن امکان  تعامل، اشتراک‌گذاري و شکل‌گيري شبکه‌هاي ارتباطي در بين

کنشگران فضاي سايبر، از ديدگاه علوم ارتباطات و جامعه‌شناسي مقوله‌اي داراي اهميت است. بررسي تعامل انسان_– انسان در فضايسايبر، و تأثير اين‌گونه تعامل‌هاي متکي به سازوکارهاي ارتباطي فناوري اينترنت، مي‌تواند منجر به طرح اين فرضيه شود که: بستر ارتباطي اينترنت، داراي پتانسيل ايجاد الگوهاي نوين کنشگري است و نوع ابزار ارتباطي مورد استفاده کنشگران و ميزان مهارت آنان در کاربرد ابزار ارتباطي،  الگو و سطح تعامل کنشگران را در فضاي سايبر تعيين مي‌کند.

در اين مقاله، تأثیر و نقش سازوکارهاي تعاملي اينترنت در شکل‌گيري  الگوهاي دسترسي، کنشگري و بياني کنشگران  فضاي سايبر ايران،شامل وبلاگستان و شبکه‌هاي اجتماعي فارسي، مورد بررسي قرار گرفته است. با توجه به ماهيت پرسش‌هاي پژوهش، از روش‌ «پيمايش» و در گردآوری اطلاعات، از پرسشنامه الکترونيکي استفاده شده است. جامعة آماري مورد مطالعه،كنشگران فعال در چهار سرويس‌دهنده اصلي وبلاگ‌نويسي فارسي و چهار سايت شبكه‌هاي اجتماعي فضاي سايبري ايران بودند. نتايج پژوهش نشان داد که بين الگوهاي کنشگري، بياني و دسترسي در نظام تعاملی انسان_–انسان در اينترنت، و سازوکارهاي ارتباطي اين  فناوري‌ رابطة مثبت وجود دارد. هم‌چنين، نتايج آزمون‌ها نشان داد که ميزان اين رابطه، در حد کم است.

واژه‌هاي کليدي: الگوي بياني،  الگوي دسترسي،  الگوي کنشگري، تعامل، جامعه شبکه ‌اي، سازوکارهاي ارتباطي،  شبکه ‌هاي اجتماعي،  فضاي سايبر،  کنش ارتباطي، وبلاگستان فارسي.

متن کامل

سخنراني علمي «اعتماد در فضاي سايبر»

فضاي سايبر، به عنوان مولود تعامل انسان با فناوريهاي اطلاعاتي و ارتباطي،  امكانات و الگوهاي نويني را براي تعاملات فكري و انديشه‌ورزي فرا روي جوامع عصر كنوني قرار داده است. اگرچه فضاي سايبر بدون ارتباط با واقعيات عيني و معمول در جوامع نيست اما به دليل فضا، امكانات، زيرساختها، ابزار، ويژگيهاي تعاملي، و ذهنيت كاربران، گفتمانهايي كه در آن شكل مي‌گيرد ويژگيها، ابعاد، و سازوكارهاي مختص به خود را دارد. بنا به تأكيد «بلومر» بين گفتمان و تكنولوژي رابطه‌اي جدايي‌ناپذير وجود دارد.

براساس آخرين آمار رسمي شرکت فناوري اطلاعات ايران ، تعداد کاربران اينترنت در ايران 25 ميليون و 600 هزار نفر است که 400 هزار نفر از آنها به اينترنت پرسرعت دسترسي دارند.  رشد آمار استفاده از اينترنت در ايران، موجب ملحق شدن تعداد بيشتري از شهروندان به فضاي مجازي شده و با تعامل در اين محيط، هم تأثير مي‌گذارند و هم تأثير مي‌پذيرند.  بطور طبيعي، عمده كاربران اينترنت، اقشار تحصيلكرده، دانشجويان و دانش‌آموزان هستند كه تأثيرپذيري آنان از محيط سايبر، در بلند مدت آثار عيني خود را در مقياسي وسيعتر نشان مي‌دهد.

اكنون فناوريهاي اطلاعاتي و ارتباطي، با اثرگذاري بر ابعاد گوناگون ارتباطات، موجب پيدايش پديده‌اي به نام «فرهنگ سايبر» شده است. در فضاي فرهنگي سايبر، الگوهاي نوين گفتماني شكل گرفته است كه دامنه و ماهيت آن ناشناخته مانده است. در اين فضا، به نوعي، موضوع ايجاد فضاي كاملاً شخصي، به چالش كشيدن افكار و انديشه‌ها، نضج گرفتن پاره فرهنگهاي مجازي، تعامل بين‌فرهنگي، و قواعد گفتماني مبتني بر ارزشهاي فرهنگ سايبر مطرح است .

پيدايش مفاهيم و پديده‌هايي چون قدرت سايبري(Cyber Power)، سايبورگ(Cyborg)، سايبر دموکراسي (cyber democracy)، سايبرفيمينيسم(cyber feminism)، روانشناسي سايبر(cyber physiology)، كافه سايبر (cyber cafe)، روابط سايبري (cyber relationships)، گفتمان سايبر (cyberdiscourse) و  سايبر پانك (cyberpunk) از پيامدهاي ايفاي نقش فضاي سايبر در اين حوزه است كه‌ آشكار شدن  آثار اجتماعي چنين تعاملاتي، در يك پروسه دراز مدت، دور از انتظار نيست؛ چرا كه فضاي مجازي به موازات فضاي واقعي زندگي و به عنوان جزئي از آن و با ماهيتي متفاوت موجوديت يافته است.

كنشگران، علمي، فرهنگي، اجتماعي و سياسي نيز از اينترنت براي پيشبرد راهبردها و بسط الگوهاي گفتماني مورد نظر خود، از فضاي سايبر سود مي‌جويند. اين مهم در چهارچوب وبلاگستان و شبكه‌هاي اجتماعي محيط سايبر انجام مي‌شود.

اين باور وجود دارد كه غير قابل تطبيق بودن آنچه در فضاي سايبر مي‌گذرد با با واقعيتِ بيروني(واقعي) و وجود فاصله زياد بين آنها، امري خطرناک بوده و پيامدهاي زيانباري را به دنبال دارد. روشن نبودنِ انواع، ابعاد، الگوها، ميزان پايداري ، حوزه‌هاي گفتماني، و  ماهيت گفتمانهاي فضاي سايبر، از يك سو، و ساز وكارهايي كه اينترنت در خدمت اين گفتمانها قرار مي‌دهد، از سوي ديگر، موجب ناشناخته ‌ماندن ماهيت گفتمانها و  فقدان دسترسي به نقشه روشني از اين فضا خواهد شد.

به واقع، هم گفتمانهاي رايج در فضاي سايبر و هم سازوكارها و ابزار اينترنتيِ  آن، در ايجاد و توسعه و شكل دادن به دانش سهيم هستند. ابعاد تأثير اينترنت  شكل‌گيري، توسعه گفتمان در فضاي مجازي ايران ناشناخته است و هويت و الگوهاي اين نوع گفتمانها نيز ناشناخته مانده است. با  فقدان تبييني روشن از الگوهاي گفتمان كنوني فضاي سايبري ايران، در آينده نيز نمي‌توان سير تحولات گفتماني و تكوين آنها را در اين محيط رصد كرد.

ّ█ محمود بابائي
ّ█ مقطع تحصيلي: دكترا
ّ█ رشته علوم ارتباطات
ّ█ چکيده
ابزارهاي ارتباطي اينترنت، به دليل نقش و تأثيري که در تعامل، اشتراک‌گذاري و ايجاد شبکه‌هاي ارتباطي در بين کنشگران فضاي سايبر دارند، يکي از محورهاي مورد توجه پژوهشگران و  مطالعات سايبري بوده است. اين پژوهش با استفاده از روش ترکيبي کمي(پيمايش)و کيفي (تحليل محتوا)، با هدف تحليل نقش سازوكارهاي ارتباطي اينترنت در شكل‌گيري الگوهای تعامل در فضاي سايبري ايران انجام پذيرفته است.  همچنين، گونه‌شناسي گفتمان‌هاي موجود در فضاي وبلاگستان فارسي، از جنبه پايداري- ناپايداري، وابستگي- استقلال، و  موضوعي به عنوان هدف فرعي پژوهش مورد توجه قرار گرفته است. صورت‌بندي فرضيه‌هاي اين پژوهش، بر پايه يافتن پاسخ به دو پرسش‌کلي بود که: نقش اين سازوکارهاي ارتباطي در شکل‌گيري الگوهاي دسترسي، بياني، کنشگري گفتمان‌هاي درون جامعه شبکه‌اي چيست؟ آيا الگوهاي انتشار، «توليد محتوا»، «شفافيت» و «گونه‌هاي گفتمان» در وبلاگستان فارسي، با کاربرد سازوکارهاي ارتباطي اينترنت دارند؟ با توجه به ماهيت فرضيه‌ها، از دو روش پيمايش (فرضيه‌هاي گروه «الف») و تحليل محتوا (فرضيه‌هاي گروه «ب») براي مطالعه استفاده شد. فرضيه‌‌هاي گروه «الف»که به روش پيمايش مورد مطالعه قرار گرفتند با هدف آزمون «وجود رابطه، بين سازوکارهاي ارتباطي اينترنت» ، و «الگوي کنشگري»، «الگوي دسترسي»، و «الگوي بياني» صورت‌بندي شد. نتايج آزمون فرضيه اول از گروه« الف» که به رابطه بين كاربرد سازوكارهاي ارتباطي، و الگوي کنشگري در گفتمان‌هاي فضاي سايبري ايران پرداخته بود، در سطح 1% خطا وجود رابطه بين اين دو متغير را به اثبات رساند(236/0=r). در آزمون فرضيه دوم از اين گروه، به وجود رابطه بين کاربرد سازوكارهاي ارتباطي و الگوي بياني گفتمان‌هاي فضاي سايبري ايران پرداخته شد که در سطح معني داري1% رابطه بين اين دو متغير تأييد و جهت مستقيم (459/0=r) بود. در فرضيه سوم نيز که به رابطه بين كاربرد سازوكارهاي ارتباطي و الگوي دسترسي  گفتمان‌هاي فضاي سايبري ايران پرداخته شده بود، نتيجه آماري، وجود رابطه را در اين فرضيه  در جهت مستقيم (211/0=r) تاييد کرد.در تحليل محتوا، چهار فرضيه صورت‌بندي شده بر پايه معني‌دار بودن رابطه بين کاربرد سازوکارهاي ارتباطي اينترنت در وبلاگستان فارسي، و «الگوهاي انتشار»، «توليد محتوا»، «شفافيت» و «گونه‌هاي گفتمان» مورد بررسي قرار گرفت. نتايج آزمون فرضيه «معني‌دار رابطه بين استفاده از سازوكارهاي ارتباطي و الگوي انتشار (بسط)» نشان داد که الگوي انتشار، با توجه به شاخصها (پيوند  به سايت‌ها و وبلاگ‌هاي ديگر، پيوندهاي ورودي، پيوندهاي وبلاگ در کاوشگر گوگل، پيوند به وبلاگ‌هاي موضوعي مشابه، «سن وبلاگ، تعدادبازديدكنندگان، و تعداد کامنتها براي هر پست)، رابطه معني‌داري با سازوکارهاي ارتباطي دارد. نتايج آزمون فرضيه دوم از اين گروه، به «وجود رابطه معني‌دار بين استفاده از سازوكارهاي ارتباطي و الگوي توليد محتوا » پرداخته بود که اين رابطه در مورد هشت شاخص (استناد ، قالبهاي توليد محتوا، طبقه‌بندي موضوعي، معيارهاي انتشار محتوا، و سطح فني توليد و انتشار محتوا، دوزبانگي، برچسب‌زني، و تعداد پست‌هاي وبلاگ)، معني‌دار نشان ‌داد. بين «استفاده از سازوكارهاي ارتباطي فضاي سايبر»، و « شفافيت گفتمان‌ها» در محيط سايبر نيز رابطه معني‌دار وجود دارد. آزمون آماري نشان داد که رابطه معني‌داري بين شاخصهاي شفافيت (الگوي نشر محتوا، شيوه بيان محتوا، سبک نگارش، شرايط مشارکت ، هويت کنشگر، تعامل با کنشگران ديگر از طريق دريافت بازخورد نظرسنجي، و پاسخ ‌گويي آنان به ديدگاه‌هاي کنشگران)، و کاربرد سازوکارهاي ارتباطي وجود دارد. فرضيه معني‌دار بودن رابطه بين «استفاده از سازوكارهاي ارتباطي فضاي سايبر در وبلاگها» و «گونه‌هاي گفتمان‌ها» نيز تأييد شد. نتايج اين پژوهش نشان داد که الگوهاي دسترسي، بياني و کنشگري در وبلاگستان فارسي و شبکه‌هاي اجتماعي ايراني، به عنوان دو کانون شکل‌گيري و رواج گفتمان سايبري، تحت تأثير چگونگي بهره‌مندي کنشگران از سازکارهاي ارتباطي است. کيفيت انتشار گفتمان‌ها، نيز تا حد زيادي با ابزارهاي ارتباط در جامعه شبکه‌اي مرتبط است. همان‌گونه که الگوهاي بياني، به لحاظ شيوه و قالب بيان، نوع‌شناسي گفتمان‌ها را با توجه به پايداري، مستقل بودن و گونه‌هاي موضوعي آنها با استفاده از سازوکارهاي ارتباطي در بستر شبکه ارتباط دارد. بدين‌سان، تعامل انسان -انسان در فضاي سايبر، بستگي به نوع ابزار ارتباط و تعامل انسان – رايانه دارد. در چنين شرايطي، نمي‌توان سطح تعامل در فضاي گفتمان‌هاي سايبر يکسان تلقي نمود و حکم يکسان در مورد آن جاري کرد.

کليدواژه‌ها: سازوکارهاي ارتباطي؛ شبکه‌هاي اجتماعي؛ فضاي سايبر؛ گفتمان سايبري؛ وبلاگستان فارسي. 

دریافت رزومه كامل محمود بابایی

محمود بابايي

تحصيلات

■ ديپلم: اقتصاد اجتماعي- دبيرستان دکتر شريعتي ( رضاشاه کبیر ) – همدان

■ ليسانس: علوم اجتماعي- دانشگاه علامه طباطبايي† ■ عنوان پايان‌نامه: منوگرافي (تک‌نگاري) روستاي کشین / چشین همدان

■ فوق ليسانس: علوم اطلاع رساني – دانشگاه تهران† ■ عنوان پايان نامه: وضعيت ذخيره و بازيابي اطلاعات در پايگاه‌هاي اطلاعاتي سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي کشور و مرکز اطلاعات و مدارک علمي ايران  – مقاله

■ دکتراي تخصصي: علوم ارتباطات- دانشگاه علامه طباطبايي †■ عنوان رساله: فضاي سايبر و الگوهاي تعامل گفتماني: نقش سازوکارهاي اينترنت در شكل‌گيري الگوهاي تعامل گفتماني فضاي سايبر ايران

سمت پیشین:
استاديار پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران.
معاون پژوهشي پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران. 1392-1394

مجری پروژه های

۱- سانسور در ایران (۱۳۷۲) – مجری

۲- بررسی، تحلیل و مدلسازی نیازهای اطلاعاتی (۷-۱۳۷۶) – مجری

۳- طراحی و استقرار پایگاه اطلاعات منابع زبان و زبانشناسی- کانون زبان ایران (۶-۱۳۷۵) – مجری

۴- طراحی و استقرار پایگاه اطلاعات مراکز زبانشناسی (تولید کنندگان اطلاعات) در داخل و خارج از کشور- کانون زبان ایران (۱۳۷۵) – مجری

۵- نیازسنجی برای مراکز اطلاع رسانی: طراحی ساختار روابط بین مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه ها (۹-۱۳۷۷) – مجری

6-طراحی سیستم و اجرای سایت وب گروههای پژوهشی و واحدهای اجرایی مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران ۱۳۷۸– مجری

7- نشر الكترونيكي و ارائه یک مدل برای نشر اطلاعات مدارک مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران – مجری

8- یادگیری الکترونیکی: با تأکید بر یادگیری مبتنی بر وب و طراحی مدلی برای یادگیری مبتنی بر وب در حوزه علوم اطلاع رسانی. ۱۳۸۴-۱۳۸۶ (مجری)

9- اعتماد در فضاي سايبر: شبکه‌هاي اجتماعي 1391-1390 (مجری)

10- توليد محتوا در فضاي سايبر. مورد مطالعه: وبلاگستان فارسي. صندوق حمايت از پژوهشگران – رياست جمهوري 91-1390 (مجري)

11- نشانه شناسي اعتماد در فضاي سايبر. 1392-

12- نشر الکترونيک « تمام‌ متن » کتاب‌هاي منتشره شده ايرانداک از سال 1347 تا 1393- مجری

13- فراپژوهش طرح‌های پژوهشی ایرانداک از 1347 تا 1393- مجری

14- تحلیل و طراحی سامانه ملی مدیریت اطلاعات تحقیقاتی (سمات) برای پیشتیبانی بند‌های «ب»، «پ»، و «ت» ماده ۶۴ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺑﺮﻧﺎمه پنج‌ساله ﺷﺸﻢ ﺗﻮسعه ﺍﻗﺘﺼﺎﺩی، ﺍﺟﺘﻤﺎعی، ﻭ ﻓﺮﻫﻨگی ﺟﻤﻬﻮﺭی ﺍﺳﻼمی ﺍﻳﺮﺍن و بند «س» ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم با رویکرد چابک مجری: محمود بابائی همکار(ان): منصور شیدائی

ناظر پروژه های

۱- بررسی فعالیتهای اطلاع رسانی مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران از ۱۳۴۷ تا ۱۳۷۸ – ناظر

۲- بررسی تطبیقی تحصیلات تکمیلی اطلاع رسانی و کتابداری در چهارکشور جهان: انگلستان، ایران، هند و امریکا( ۱۳۷۸) – ناظر

۳- بررسی نیازهای اطلاعاتی محققین علوم زلزله (۸-۱۳۷۷) – ناظر

۴- تعیین نیازهای اطلاعاتی الکترونیکی اعضا هیات علمی دانشکده های کشاورزی ایران– ناظر

۵- سنجش نگرش مجریان طرحهای اشتراک منابع، پیرامون عوامل موفقیت همکاری بین کتابخانه ها و اشتراک منابع. زمستان ۱۳۸۰٫-ناظر

6- ایجاد و توسعه روبوداک: روبات هوشیار پژوهشیار. 1394– ناظر

7- ارتقاء تولید سالنامه دانش ایران و پایگاه وب جایگاه علمی ایران در جهان- 1394– ناظر

راهنمايي و مشاوره

1- تولید محتوا در شبکه های اجتماعی فضای سایبری ایران– مطالعه موردی: کلوب، فرندفا و فیس فا- سکينه نجفي– کارشناسي ارشد – دانشگاه آزاد اسلامی- راهنما

2- بررسي عوامل مؤثر بر پذيرش مجله هاي علمي الکترونيکي در ايران؛ کاربرد مدل اشاعه نوآوري اطلاعات. مورد مطالعه : ماهنامه الکترونيکي ارتباط علمي – فاطمه محموديان- کارشناسي ارشد- دانشگاه آزاد اسلامي- مشاور

3- طراحی مدل کسب و کار برای تولید کتاب‌های الکترونیکی مبتنی بر استراتژی اقیانوس آبی در واحد انتشاراتی «سوره مهر الکترونیک»-المیرا صابرنعیمی- کارشناسي ارشد. دانشگاه تهران- مشاور

4- بررسی نقش اجرای سیستم اتوماسیون اداری «چارگون» (ارزیابی عملکرد سیستم چارگون) بر اثربخشی فرایند ارتباطات درون سازمانی در شعب  بانک توسعه صادرات ایران. (مبتنی بر مدل AHP) . علی قربانی مقدم. کارشناسي ارشد علوم ارتباطات- دانشگاه آزاد اسلامی- راهنما

5- بررسی رابطه فعالیت در شبکه اجتماعی فیسبوك با هویت جنسیتی جوانان 18تا 29 سال. مرضیه امیربیک. کارشناسي ارشد علوم ارتباطات- دانشگاه آزاد اسلامی- راهنما

6- بررسی عوامل تأثیرگذار بر هویت فرهنگی دانشجویان عضو شبکه‌های اجتماعی با تکیه بر نظریه کاشت فرهنگی گربنر، انگیزه کاتز، و انطباق بین‌فرهنگی الینگروث. معصومه لطیفی. دکترای تخصصی. دانشگاه خوارزمی. 1396. مشاور

7-بررسی و ساخت مدل عوامل کلیدی موثر بر موفقیت پایگاه‌های شبکه اجتماعی حرفه‌ای‌ـ تخصصی در ایران (مورد مطالعه: «انجمن») مرتضی نبی. دکترای تخصصی. پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک). 1396. مشاور

۸- طراحی مدل مفهومی بازیابی اطلاعات کاربرمدار مبتنی بر هستی­‌شناسی
(مورد مطالعه پایگاه پایان­ نامه­ های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران). المیرا کریمی. دکترای تخصصی. پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران. ۱۳۹۸. راهنما

همکار پروژه های

۱- تأثیر جنگ بر دانش آموزان (۱۳۶۵) – همکار

۲- برنامه ریزی استراتژیک مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران(ویرایش اول و دوم)(همکار)

۳- طراحی و پیاده سازی پایگاه سایت وب برای گردآوری و اشاعه اطلاعات مربوط به تغییر نظام وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری (همکار)

۴- تهیه پیشنهاد طرح تحقیق برای پروژه تدوین لایحه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (همکار)

تدریس

1- دانشگاه علامه طباطبائی: دانشکده علوم اجتماعی. عنوان درس: تکنولوژیهای جدید ارتباطات(کارشناسی ارشد)

2- دانشگاه تهران- دانشکده  روان‌شناسي و علوم تربيتی- نظريه هاي اطلاعات و ارتباطات :1390 (دوره دكتري)

3- دانشگاه علامه طباطبایی- دانشکده علوم اجتماعی- اصول نشر و آموزش الکترونیکی:1386-1391(دوره كارشناسي)

4- دانشگاه آزاد- علوم تحقيقات- ارتباطات و سیبرنتک: 1394-1393 (دوره دکتری)

5- دانشگاه تهران- دانشکده برق و کامپیوتر- یادگیری الکترونیکی: 1391-۱۳۸۸(دوره كارشناسي)

6- دانشگاه خوارزمی- دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی- ارتباطات و سایبرنتک: 1394-1392 (دوره دکتری)

7- کارگاه آموزشی «نشر الکترونیکی» . پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران. ۱۳۸۷ (دو مرحله)

8- کارگاه آموزشی «نشر الکترونیکی» . دانشگاه تربیت مدرس٫ ۱۳۸۸

9- کارگاه آموزشی «نشر الکترونیکی» . پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران. ۱۳۸۸

10- کارگاه آموزشی «نشر الکترونیکی» . پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران. 1392

11- تدريس در دوره راهنمايي و دبيرستان- 1362- 1371

سخنراني تخصصي:

۱- فضای سايبر و كنشهای ارتباط‍ی. 20 مهر 1390- پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ايران

۲- قدرت پنهان شبكه هاي اجتماعي- 28 آذر 1390- نمايشگاه الكامپ

۳- نشر الکترونيکي- -18 دي 1390 – همايش آموزشي مديران انتشارت بنياد شهيد

4- اعتماد در فضای سايبر. 27ارديبهشت 1391- پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ايران

5- فضاي سايبر: فرصتها و تهديدها – آذر 1391 – وزارت کشور

6- وبلاگستان فارسي: کنشگري و تحليل محتوا- دي ماه 1391- وزارت کشور

7- جنبش هاي اجتماعي و فضاي سايبر- دي ماه 1391 – وزارت کشور

8- آسيبهاي نوظهور (گسترش ارتباطات مجازي) wifi  و موبايل بنياد- 7 مهر ماه 1393 – وزارت کشور

9- نشر الکترونيک در جهان،  1 آذر 1393 – پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران: ايرانداک

امور اجرایی و مدیریتی:

۱- سردبیر مجله الکترونیکی ارتباط علمي (نما) پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران ۱۳۷۹-۱۳۸۷

۲- مدیر گروه پژوهشی استانداردهای اطلاع رسانی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران ۱۳۷۸-۱۳۸۶

۳- عضو انجمن علمی مديريت اطلاعات ايران

4- طراحی و مدیریت سایت مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران(به جز پایگاهها)۱۳۷۸-۱۳۸۶

۵- مدیر گروه پژوهشی جامعه اطلاعاتي- پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ایران 1390-1392

6- دبير علمي کانون رسانه هاي ديجيتال: جشنواره شکوفا 1391 و 1392

7- سردبير ماهنامه گفتمان علم و فناوري- 1392

8- معاون پژوهش- پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران- دي ماه 1392-1394

9- مدیرعامل شرکت دانش بنیان ”سبوی دانش پارسیان“1394پایان سال – 1394

10- داور پژوهشی « صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور» نهاد ریاست جمهوری. 1391-کنون

انتشارات

نظارت برترجمه، ویرایش و انتشار ۹ عنوان از مجموعه کتابهای اسلیب:

۱- انتخاب منابع اطلاعاتی

۲- ارزشیابی خدمات کتابداری و اطلاع رسانی

۳- مدیریت مجموعه های فیلم و ویدیو

۴- تهیه راهنما برای خدمات کتابداری و اطلاع رسانی

۵- برنامه ریزی حوادث در خدمات اطلاع رسانی و کتابداری

۶- برنامه ریزی استراتژیک برای خدمات کتابداری و اطلاع رسانی

۷-تبلیغ کارآمد سایت وب ۸- دورکاری برای کتابداران و اطلاع رسانان

۹- مدیریت خودکارسازی کتابخانه ها

گفتگو:
1- برای پاسخ به دو نیاز در نشر الکترونیکی. کتاب هفته. شماره ۱۳۴، پیاپی ۵۲۱، ۱ شهریور ۱۳۸۱٫

2- کمپین ها؛ نقاط ثقل جامعه اطلاعاتی– ماهنامه مدیریت ارتباطات- شماره ۲۱- دي ماه 1390

3- مسئول توليد محتوا کيست؟ روزنامه همشهري 7 بهمن 1391-ص. 16

4- آموزش الکترونیک باید خالی از تعجیل، شیفتگی و بی برنامگی باشد. خبرگزاري ايرنا 1393/۰4/09

5- کاربران اینترنت می‌توانند ساختار گردش اطلاعات را تغییر دهند. خبرگزاري شفقنا، ۱۳ آبان ۱۳۹۳

6- مطلق گرایی در یادگیری الکترونیک از بین رفته است. ماهنامه مدیریت ارتباطات شماره 66 آبان 1394

سایر:
1- نشر الکترونیکی. روزنامه اقتصادی آسیا، از ۲۵ تیرماه تا ۲۲ مردادماه ۱۳۸۱٫

2- نقد و بررسی کتاب « نظریه‌های جامعه اطلاعات» 1391

3- مهارتهای مورد نیاز برای نشر الکترونیکی

4- قدرت پنهان شبکه‌های اجتماعی

5- دگرگونی‌ های اینترنت: برگشت پذیری رسانه قدیمی در انقلاب رسانه نوین

6-  اهمیت داده‌ های شبکه‌ های اجتماعی

7- نقد کتاب روان‌شناسي سايبري. کتاب ماه کلیات: اطلاعات، ارتباطات و دانش، شماره 187، تيرماه 1392. صص 26-30